Darśana | दर्शन

महत् पुण्याईने प्राप्त झालेला हा नरदेह. या नरदेहाचे सार्थक करणे केवळ आपल्याच हाती आहे. या देह माध्यमातूनच आपण आपले जीवन साध्य ठरवून ते सार्थ करायला हवे.हे जेंव्हा आपल्याला प्रवचने, कीर्तने,व्याख्याने यावरुन कळते, तेंव्हा आपण विचार करतो की,ग्रंथ संपदा अफाट आहे .या क्षणभंगुर आयुष्यात साध्य साधायला काय करायचे? मानवी गुरुंची सत्य असत्यता ओळखण्याची सगळ्यांकडे क्षमता नसते . अशावेळेस आपण वाङमय मूर्ती ची पूजा करुन ,तिलाच गुरु करावे हे ऐकले. त्यात सर्व प्रापंचिकांना सहज सुलभ मार्ग दाखवणारा, त्यांच्या प्रश्नांना समाधान कारक उत्तरे देऊन शंका समाधान करुन, आपले ध्येय साधणे शक्य करणारा “श्री मत् दासबोध ग्रंथ” सुलभसुलभ वाटतो.

श्री समर्थ रामदास स्वामींनी या ग्रंथाची रचना फारच सोप्या पद्धतीने करुन उत्तम मार्गदर्शन केले आहे. हा ग्रंथ आपल्याला समजायला लागल्यापासून वाचून, जाणून आपली प्रगती करुन घेण्यासाठी उत्तम आहे. समर्थांनी याची फलश्रुती इतकी सुंदर विशद केली आहे की,ज्याच्या केवळ श्रवणाने, पठणाने, अमृत प्राप्तीचा आनंद होतो. दासबोधात भक्ति ,ज्ञान, वैराग्य सखोलपणे समजावून सांगितले आहे. या रसांचे झरे ठायी ठायी स्रवत आहे की,या रसांचा आस्वाद सतत घ्यावासा वाटतो. संसारात अनेक अडचणी येतात आणि जातात त्यांची भूल पडते.याचाच अर्थ आपण सक्षम होऊ लागतो. प्रपंचात कसे स्थिर रहावे हे कळू लागते. सुखाने हुरळून जात नाही की, दुःखाने खचत नाही.म्हणूनच कळायला लागल्यापासून ” दासबोध” वाचावा. याने आपली विवेकबुद्धी जागृत राहते. जी सदासर्वदा आपल्याला योग्य मार्गाने नेते. विवेक म्हणजे काय योग्य? काय अयोग्य? हे समजण्याची क्षमता. ही क्षमता दासबोध वाचताना येऊ लागते. श्री समर्थ आपल्याला एकेका समासाद्वारे पायरी पायरीने सक्षम करत असतात. आजुबाजूच्या सहवासातील व्यक्तिंविषयी जाणून घेण्याची किमया ते त्यांच्या लक्षणांवरून दाखवतात.

या चराचरात चैतन्याची अनुभूती देणारी शक्ति वास करते,ती शक्ति म्हणजे “परमेश्वरी अंश” सर्वत्र आहे.त्या अंशाला स्मरावे,जाणावे,आणि मग त्या व्यक्तिंना त्यांच्या गुणदोषांसकट स्विकारुन त्यांच्याशी त्यानुसार व्यवहार करीत मार्गक्रमण करीत पुढे वाटचाल करीत रहावे. कारण “थांबला तो संपला”. व्यवहारातील खाच खळगे समर्थ समजावून सांगतात. आपले मन मुळात खूप शुद्ध असते. त्याच्यावर योग्य संस्कार घडवण्याचे कार्य समर्थांचे ” मनाचे श्लोक” करतात. आपण आपले आयुष्य कसं जगायचं? हे निसर्ग कसा शिकवतो ? याची दृष्टी मिळते. आपले शरीर हे “पृथ्वी, आप, तेज, वायू, आकाश” या पंचमहाभूतांनी मिळून तयार झाला आहे. हीच पंच महाभूते सर्वांठायी अंतर्भूत असतात.या चराचराकडून कसे आत्मसात करुन आपण आपली प्रगती करुन हे आयुष्य आनंददायी करायचे आहे . कारण” भोगात कुठे सुख त्यागात ची ते आहे” हे अनुभव घेणार्याला पटायला लागते. हे अनुभव घेण्याची क्षमता हा दासबोध ग्रंथ देतो. हेच अनुभव आपण चराचरातून घेत आपली प्रगती कशी होईल ? याचा विचार करुन तशी पावले उचलण्यात यशस्वी होतो.

प्रत्येक वेळी यश मिळेल न मिळेल ,पण प्रयत्न मात्र सतत करुन वाटचाल करत राहणे याचा मनाशी निग्रह कायम स्वरुपी ठेवण्याचे काम दासबोध ग्रंथ करतो. अपयशाने खचू देत नाही,त्यातून पुढे जाण्याचे अनेक मार्ग दाखवून प्रगती पथावर ठेवण्याचे कार्य आपल्या कडून करवून घेतं, हा विश्वास दासबोधाने दृढ होतो. कारण विवेक सदा जागृत असतो. जिथे विवेक जागृत असतो तिथे विनय राहतो . विवेक आणि विनय विश्वास दृढ करतात, आणि ही त्रिपुटी आपला विकास निश्चित घडवते.

आपण आपले आयुष्य या चार भरभक्कम खांबांवर निश्चिंत होऊन सुंदर सुलभ करतो. आपल्या आयुष्याची वाटचाल सुकर सहज होण्यामागे निसर्ग, आई, वडील, कुटुंब, सहवासातील नाती,गोती, परिसरातील अनेक व्यक्ती या सगळ्यांचा हातभार असतो. आपल्याला जो आनंद मिळतो तो ह्यांच्याकडूनच.त्यामुळे तितकाच किंवा त्याहीपेक्षा जास्त आनंद देण्याची जवाबदारी आपली असते.या आनंदाच्या देवाणघेवाणी द्वारा च आपण आपले आयुष्य घडवत असतो.हा आनंदच प्रफुल्लित ठेवून कार्यरत ठेवत असतो. हे दासबोध वाचक जाणतो. कारण आपल्या आयुष्याचे आपणच “आनंद स्वरुप” अनुभवून सुखावत असतो. त्या परमेश्वराला धन्यवाद देत असतो. असाच नित्य सत्संग दे म्हणून प्रार्थना करत असतो.

सुसंगती सदा घडो
सुजन वाक्य कानी पडो
कलंक मतीचा झडो
विषय सर्वथा नावडो
सदंघ्री कमळी पडो
मुरडिता हटाने अडो
वियोग घडता रडो
मन भवत् चरित्री जडो
न निश्चय कधी ढळो
कूजन विघ्न बाधा टळो
न चित्त भजनी चळो
मती सदुक्त मार्गी वळो
स्वतत्व हृदयात कळो
दुरभिमान सारा गळो
पुन्हा न मन हे मळो
दुरित आत्मबोधे जळो

Views expressed in the article are of the author and does not necessarily reflect the official position of Mimamsa: An Indic Inquiry